SalihArıkan

Mevcut Yasa Önerisi:

“4. Engellilerin kullanimina yönelik serbesti

MADDE 38/C- Alenilesmis eserlerin engelliler için üretilmis format ve nüshalarinin, makul kosullarda edinilebilecek sekilde ticari dolasimda bulunmamasi halinde, engellilere yönelik hizmet veren ve Bakanlikça yetkilendirilen egitim kurumu, kütüphane, dernek, vakif gibi kuruluslar tarafindan sesli ve görsel betimlemeler de dâhil olmak üzere, engellilerin engeline yönelik özel biçimlerde, ticarî amaç güdülmeksizin çogaltilmasi, yayilmasi, uluslararasi degisimi, temsili, umumi mahallerde iletilmesi veya bireysel olarak seçtikleri yer ve zamanda engellilerin erisimine sunulmasi serbesttir. Eserde, engellinin kullanimina sunulmasi için gerekli olanlar disinda degisiklik yapilamaz. Bu format ve nüshalar üzerinde hak sahipleriyle ilgili bilgiler ve kullanim amaci belirtilir.

Birinci fikra uyarinca olusturulmus format ve nüshalar hiçbir sekilde dogrudan veya dolayli ticari menfaat saglamak amaciyla kullanilamaz.

Değişiklik Önerilerimiz Sonucunda Oluşturduğumuz Taslak

“4. Engellilerin kullanımına yönelik serbesti

MADDE 38/C- Alenileşmiş eserlerin engelliler için üretilmiş,  engellerine uygun uyarlamalarla veya kullanılan Yardımcı Teknoloji yazılım ve donanımları ile erişilebilir biçimde tamamı takip edilebilecek format ve nüshalarının, makul koşullarda edinilebilecek ve kütüphanelerden ödünç alınabilmesi garanti altına alınmış şekildeki formatının ticari dolaşımda bulunmaması halinde, eserlerin belirtilen format dışındaki diğer formatlarının, engelli kişinin kendisi veya üçüncü bir kişi tarafından tek nüsha olarak üretimi, ya da engellilere yönelik hizmet veren ve yönetmelikle belirlenen eser üretim kriterlerine uyan eğitim kurumu, kütüphane, dernek, vakıf gibi kuruluşlar tarafından sesli ve görsel betimlemeler de dâhil olmak üzere, engellilerin engeline yönelik özel biçimlerde, ticarî amaç güdülmeksizin çoğaltılması, yayılması, uluslararası değişimi, temsili, umumi mahallerde iletilmesi veya bireysel olarak seçtikleri yer ve zamanda engellilerin erişimine sunulması serbesttir. İlgili kuruluşların Engelliler için eser üretim kriterlerine uyumları bakanlıkça denetlenir. Alenileşmiş bir eserin Engelliler için üretilmiş ve ticari dolaşımda bir nüshası varsa, eser üzerinde bu nüshanın mevcut olduğu ve nasıl ulaşılacağı açıkça belirtilir. Eserde, engellinin kullanımına sunulması için gerekli olanlar dışında  değişiklik yapılamaz. Bu format ve nüshalar üzerinde hak sahipleriyle ilgili bilgiler ve kullanım amacı belirtilir.

Birinci fıkra uyarınca oluşturulmuş format ve nüshalar hiçbir şekilde doğrudan veya dolaylı ticari menfaat sağlamak amacıyla kullanılamaz.

Yeni Telif Hakları Yasasının Engellilerin kullanımına yönelik maddesine ilişkin değişiklik önerilerimiz

Önerilen telif hakları yasasında, mezkur kanunun ek 11 inci maddesindeki engellilerin kullanımına yönelik istisnanın kanunun istisnaları düzenleyen bölümüne alınmış 38 C maddesiyle ilgili görüşlerimiz aşağıdaki gibidir.

Her şeyden önce, kanunun alenileşmiş tüm fikir ve sanat eserlerini istisna kapsamına alması çok olumlu bir gelişmedir. Böylece, yalnızca basılı ilim ve sanat eserleri değil, tüm fikir ve sanat eserlerinin Engelliler için hukuki bir sıkıntıyla karşılaşılmaksızın üretimi mümkün olacaktır.

İkinci olarak, eserlerin uluslararası dolaşımına imkan verilmesi, umumi mahallerde iletilmesi hususlarının maddeye eklenmesi, engeliler için eser üretimi yapan kuruluşların elini oldukça rahatlatan unsurlardır.

Bu olumlu gelişmelere karşın, aşağıda belirttiğimiz bazı durumların açıklığa kavuşturulması ve yasada gerekli değişiklikler yapılarak meclise sunulması tüm taraflar için çok kritik bir öneme sahiptir.

Engelliler için Üretilmiş olma durumu:

Maddede alenileşmiş eserlerin Engelliler için üretilmiş format ve nüshalarından bahsedilmektedir. Ancak Engelliler için ibaresi açık değildir. Bir eserin Engelliler için üretilmiş olması, o eserin kişi tarafından tamamının takip edilebilmesini gerektirir. Bu da kullanılan Yardımcı Teknoloji yazılım ve donanımları tarafından eserin erişilebilir biçimde takibini, veya büyük punto, işaret dili gibi kişinin engeline uygun biçimde hazırlanan nüshayı inceleyebilmesiyle mümkün olacaktır. Örneğin bir eserin elektronik bir halinin ticari dolaşımda olması, engellilere uygun olduğu anlamına gelmez. Eğer bu elektronik versiyon Yardımcı teknolojilerce okunabilir durumda değilse, veya eser içinde betimlenmeyen resim ve şekiller mevcutsa, böyle bir durumda o eserin Engelliler için üretilmiş olması söz konusu edilerek, engelli kütüphanelerin bu eseri üretmesinin önüne geçilmemelidir. Bu nedenle ilgili maddede Engelliler için üretilmiş format ve nüsha kavramının daha açık tanımlanması yararlı olacaktır.

Ödünç Alma eşitsizliği

Mevcut öneride bir eserin Engelliler için üretilmiş ve ticari dolaşımda bir nüshası varsa, engelli kütüphanelerince bu eserin kullanımı mümkün olmamaktadır. Halbuki engelli olmayan bir kişi, bir eser satılıyor olsa bile, herhangi bir kütüphaneye gidip aynı eseri ödünç alabilme hakkına sahiptir. Ancak madde bu biçimde yasalaştığında, engelli kişinin eseri bir kütüphaneden ödünç alabilme hakkı ihlal edilmiş olacaktır. Bu eşitsizliği ortadan kaldırılması için, ticari dolaşımda Engelliler için üretilmiş nüshaların, engellilere kütüphanelerce ödünç verilebilmesinin alt yapısı hazırlanarak ödünç alabilme hakkı garanti altına alınmalıdır.

Alternatif Formatlar:

Bilindiği gibi bir eserin farklı formatları olabilir. Basılı format, elektronik format veya sesli olarak bir kitap hazırlanmış olabilir. Yasa maddesinde Görme engellileri en çok endişelendiren durum bu noktada yaşanmaktadır. bir eserin bu formatlardan yalnızca bir tanesinde üretilip ticari dolaşıma çıkması, diğer formatlardaki çoğaltma hakkını engellerse, ciddi bir mağduriyet yaşanması söz konusudur. Örneğin bir eserin sesli formatı üretilmiş olsun. Eğer buna dayanarak elektronik veya Braille formatların üretimi engellenmiş olursa, Bu durumda o eseri kaynak gösterecek ve akademik amaçlarla kullanacak bir birey için çok ciddi mağduriyetler ortaya çıkacaktır. Aynı biçimde eserin elektronik bir erişilebilir formatı olabilir, ancak her engelli Yardımcı Teknolojileri kullanamadığı için, eserin sesli versiyonuna ihtiyaç halen devam edecektir. O nedenle Ticari dolaşım durumu yalnızca üretilen formatla sınırlı tutulmalı, eserin alternatif formatlarının engellilere hizmet veren kuruluşlarca üretimi mümkün kılınmalıdır.

Bireyin Çoğaltma Hakkı:

Mevcut ek 11 inci madde ve şu anki 38 C maddesi karşılaştırıldığında, bireyin eseri kendisi için üretme hakkına ilişkin bir geriye gidiş olduğu gözlemlenmektedir. Ek 11 inci maddede engellinin kendisi veya üçüncü bir kişi tek nüsha olarak eseri engellinin erişimine uygun hale getirme hakkına sahipken, yeni madde de bu ibare ortadan kalkmıştır. Engelli bir birey, her an kendisine hizmet verecek ve bakanlıkça yetkilendirilen bir kurumdan hizmet alamayabilir veya bu kuruma ulaşamayabilir. Böyle bir zamanda kendisi için eseri erişilebilir hale getirmesi hakkı ortadan kaldırılmamalıdır.

Yetkilendirilme Endişesi:

Önerilen 38 C maddesinde bir kuruluşun Engellilere yönelik eser üretebilmesi için bakanlıkça yetkilendirilmesi şartı getirilmiştir. Bu durum yasa yürürlüğe girdiğinde, mevcut eser üreten dernek, vakıf ve Eğitim kurumlarının bir anda yasa dışı işlem yapıyormuş gibi görünmesine yol açabilir. Ayrıca bakanlığın ne gibi şartlara göre yetkilendirme yapacağı da açık değildir. Şu ana dek binlerce eser üretmiş bir kütüphanenin yetkilendirilmemesi, tüm emeğin heba olmasına neden olabilir ve ciddi bir mağduriyet potansiyeli taşımaktadır. O nedenle yetkilendirme yerine eser üretimi için yönetmelikle belirli kriterlerin belirlenmesi ve bu kriterlere uyumun bakanlıkça denetlenmesi, çok daha doğru biçimde durumu ele alacaktır.

Erişilebilir Nüshadan Haberdar olma:

Telif hakları yasası yeni haliyle yasalaştıktan sonra, engellilere yönelik hizmet veren kütüphaneler, eserlerin ticari dolaşımda erişilebilir bir nüshası olup olmadığını araştırmak durumunda kalacaklardır. Eğer bir eserin üzerinde engelliler için üretilmiş bir nüshası olduğu bilgisi yer almazsa, bu bilgiyi öğrenmek hiç kolay olmayacaktır. O nedenle, eserler üzerinde engelliler için bir nüsha olduğu bilgisinin belirtilmesi zorunlu tutulmalıdır.

Yukarıda belirttiğimiz önerilerin dikkate alınacağını ve kanun yasalaşmadan önce şu an eser üretimi yapan kütüphaneler ve sivil toplum kuruluşlarıyla geniş bir toplantı yapılacağını umuyoruz.

Not: Makale koleksiyonum, 2018, 2019, 2020 ve günümüzde yazdığım çalışmalarımı içermektedir. Bu nedenle, eski makalelerimi okurken güncel gelişmelerle tam olarak örtüşmeyen noktalar olabilir. Bu durumun sizi şaşırtmamasını temenni ederim.